Куим во передӧвӧйын

1943 воын Сӧветскӧй Армия Сталинград дорын пасьвартic зыртчысь фашистъяслысь войскасӧ да кyтic бӧр йӧткыны рытыввывлань нин. Дерт, врагыд эз пышйы водзвыланыс, а быд станица, быд сикт, быд мыльк колiс босьтны ыджыд косьясӧн.

Эз кокниа сюр мунны мӧдӧд Украинскӧй фронтысь 226-ӧд стрелкӧвӧй полклы, кӧнi служитic миян районса Вӧльдiн сиктысь сержант С. Уляшев. Уна кось коли сылӧн паметьӧ.

Донецк дорӧ воигӧн налӧн батальонлы воча фашистъяс уськӧдчисны ыджыд вынӧн. Гӧгӧрвоана, батальон эз бӧрыньтчы, кӧть эськӧ враглӧн ӧружиеыс вӧлi тӧдчымӧн бурджык. Некод, дерт, эз лыддьы, дыр-ӧ мунiс косьыс — ӧти час либӧ дас час чӧж. Но помланьыс, содтӧд вын воӧм бӧрын, батальонысь колисны сӧмын кыкӧн: Сергей Уляшев да батальонса командир.

А недыр мысти, выль йӧзӧн нин, кор батальон мӧдӧдчис водзӧ, ӧти вӧр дi бокын враг бара паныдалic свинеч зэрӧн, швачкысь минаясӧн. Прӧтивник петic атакаӧ. Роталы шуисны бӧрыньтчыны. Но ӧд кодлыкӧ колic кӧть недыр кутыштны ыджыд вынӧн локтысь фашистъясӧс. Сергей Терентьевич ачыс эз тӧдлы автоматнас лыйсигкостi, кыдзи лои тайӧ кутӧднас. Сӧмын кор нин казялic неылысь врагӧн эновтӧм пулемёт да сiйӧс судзӧдӧм могысь лӧньӧдiс ассьыс ӧружиесӧ, гӧгӧрвоис, мый сыкӧд орччӧн некод нин оз лыйсьы. Но тайӧ эз сувтӧд ciйӧc. Некымын здук, и йӧз пулемёт сылӧн киын, бара нин водтӧдiс матыстчысь прӧтивникӧс. Немечьяс сӧмын кыпӧдчасны, а асланыс жӧ пулемётыс швачкӧ-тшӧктӧ бӧр водны. Гашкӧ, патронъяс быртӧдз на кутчысис, эз кӧ донав пулемётыс да сибды патроныс.

— Me сэки нинӧм торъя эг и думайт, — казьтылӧ талун ачыс. – Сӧмын медым эз матыстчыны немечьясыс-а. Налӧн пулемётысь стволсӧ, вӧлӧм, колӧ вежны доналӧм бӧрас, а ме тайӧс сэки эг и пӧтурайтлы.

Но ӧд колic на бӧрыньтчыны. А враг дугдывтӧг гындӧ автоматъясысь и пулемётъясысь, сӧмын швичкӧ-швачкӧ гӧгӧрбок. Водӧмӧн да котӧртыштӧмӧн, но век жӧ воӧдчис аслас рота дорӧдз, кӧнi удитӧмаӧсь нин лӧсьӧдчыны паныдавны прӧтивникӧс. Ёна жӧ и нимкодясисны ёртъясыс, мый та дыра кутчысис, сувтӧдic врагӧс да нӧшта дзоньвидзаӧн на колис. Шензис и ачыс герой, мый вермис петны ловйӧн тайӧ бисьыс.

Тайӧ коссьыс батальонса командир збыльысь кӧсйысис гижны шыӧдчӧм С. Уляшевлы Сӧветскӧй Союзса Геройлысь ним сетӧм вылӧ. Гашкӧ, и гижлic, да вошисны кытчӧкӧ документъясыс, а, гашкӧ, эз удит, сы вӧсна мый ачыс регыд мысти пӧгибнитic. С. Уляшевлы жӧ водзӧ вылӧ вичмис автоматчикъяслӧн взвод.

Но С. Уляшевлӧн тайӧ эз вӧв медводдза косьясӧн. Боевӧй туйыс пансис 1941 вося декабрсянь нин, кор призывайтӧм бӧрын 20 лун мысти мӧдӧдicны Карельскӧй фронт вылӧ миномётчикъяслӧн ротаӧ. И медводдза лунъяссяньыс жӧ передӧвӧй вылӧ. Сэнi сюрлic водзсасьны немецко-фашистскӧй егерьяслы, кодъясӧс вӧлi дасьтӧма войвылын тышкасьӧм вылӧ, да финскӧй фашистъяслы паныд. Сӧмын 1943 воын, кор миян войска кытшалic враглысь армиясӧ Сталинград дорын, С. Уляшев веськалic ciйӧ фронт вылас.

И нӧшта неыджыд юкӧнъяс сылӧн фронтӧвӧй туйысь. Украина кузя мунiгӧн сылӧн взводлы тшӧктicны отсавны кыскыны пушка. Техникаӧн лойӧм няйт туйӧдыд йӧткигӧн эз этша пӧсь кисьтны салдатъяс, кор вӧвъяс быгзьылӧны тайӧ уджсӧ вӧчигӧн. А помасис ставыс сыӧн, мый дзик орччӧн тӧдлытӧг швачнитic мина. Ӧтияс кулicны, а С. Уляшевлысь косялic лядьвей джынсӧ. Но эз на дзик пыр веськав санитаръяслӧн киӧ. Асывсянь рытӧдзыс ковмис туплясьны аслас вир пиын. Сӧмын асланыс полкысь воысьяс отсалicны.

— Быдторйыс овлӧ фронт вылад, — казьтывлӧ ветеран. — Госпитальысь петӧм бӧрын нин сетicны отделение. Боевӧй охранениеын сулалiгӧн друг кыськӧ петicны сьӧд паськӧма йӧз. Бӧрыннас нин тӧдмалiм, мый эсэсовецъяс вӧлӧмаӧсь. Локтӧны 3 визьӧн паськӧдчӧмӧн. Колӧ водзсасьны, а пулемётным важ нин вӧлi да оз лыйлы, бара патроныс вежыньтчис. Менам том салдатъяс вӧлiны да оз жӧ лыйлыны. Быть лои пышйыны автоматӧн лыйсигтырйи. Мӧдысь вель ыджыд Костромка сиктӧ пырим. Ӧти керка дорӧ матыстчи, а сэтысь дзик воча немеч чепӧсйис. Кыкнанным автоматнымӧс нюжӧдiм да ӧттшӧтш и лыйӧмыс лои. Меным пельпомӧ веськалic, а ciйӧ уси. Енлы ог эскы, а oг тӧд, кодi менӧ видзис, ӧд унаысь паныдасьлi смертьыдкӧд.

И збыльысь, 3 во передӧвӧйын вӧлi С. Уляшев, сӧмын ранитчылiгъясӧн вешйылic сэтысь. Эз унаӧн кольны ловйӧн, кодъяс мунлiсны сыкӧд тышъясӧн Берлин сайӧдз. Ме видзӧдалi сылысь вижӧдӧм нин красноармейскӧй книжка, кодӧс новлӧдлic аскӧдыс тшӧтш война чӧжыс. Сэнi пасйӧма ставнас боевӧй туйсӧ: Карельскӧй, Мӧдӧд Украинскӧй, Первой Белорусскӧй, Мӧдӧд Белорусскӧй фронтъяс. Медбӧрын миномётнӧй ротаын разведкалӧн связьса командир. А уволитчӧма армияысь 1946 вося октябрын. И, дерт жӧ, пасйӧма кык Слава орденӧн, кодъяс медся донаӧсь вӧвлӧм сержантлы, войнаса мӧд группаа ннвалидлы.

И. ВАНИН

Парма гор, 1995, Тöв шöр 5 лун [5 янв.].